DE GEMEENTE NUTH VAN 1900 TOT 1959

Nuth stapte met precies 1275 inwoners de twintigste eeuw binnen, een zielenaantal bijeengebracht door de grotere en kleinere woonkernen: kom-Nuth, Hommert, Vaesrade, Kathagen, Kamp, Nierhoven, Grijzegrubben, Tervoorst, Terstraten, Brand, Helle, Hunnecum, Ping, Reuken en Hellebroek.

Een landelijke dorpsgemeente aan de rand van
het pasgeboren mijngebied

Vanaf de in eenzaamheid ver weggedoken boven- en ondergehuchten leidden nauwelijks verharde buurt- en landwegen naar “het centrum” met parochiekerk, gemeentehuis, school, postkantoor, station en de noodzakelijke stamcafés.

Zo ongeveer was de toestand vóór de eerste wereldoorlog: een ploeterende boerenbevolking en enkele neringdoenden in een landelijke dorpsgemeente aan de rand van het pasgeboren mijngebied

Arbeiderswoningen in de Ziepen

In de twintiger jaren kwam langzaam de groei en wijzigde enigszins de bevolkingsstructuur door de opkomende industrie.

 “Aan de Baan” en “In de Ziepen” verrezen de eerste complexen arbeiderswoningen. Het imposante Gezellenhuis aan de Stationsstraat werd gebouwd en de woninggroepen “Leeuw” en  “Tervoorst” volgden. Nuth zou langzaam uit zijn “boerendoening” gaan geraken. In de gemeenteverslagen van die jaren wordt aangedrongen om de mestvaalten langs de openbare wegen geleidelijk te doen verdwijnen. 

De in 1917 gebouwde lagere school in Vaesrade

Besprekingen werden gevoerd om ook de veraf gelegen gehuchten Brand en Helle, die het nog met “stalluch” moeten doen, van elektriciteit te voorzien. De uitgaven tot verbetering van de buurtwegen liepen onrustig omhoog, terwijl de in de oorlog gebouwde lagere school te Vaesrade (1917) nogal veel herstellingen vroeg wegens gebruikt crisismateriaal bij de bouw.

Intussen was de bevolkingsthermometer met sprongen omhooggegaan en wees deze op 31 december 1926 in totaal 2084 mannen en 1773 vrouwen aan, dus een drievoudige aanwas in een kwart eeuw. Met deze dynamiek  in groei en ontwikkelingen kwamen ook nieuwe problemen de aandacht vragen van het gemeentebestuur. De vroede vaderen J.H.L. Beckers, J. Cobben, J.H. Driessen, P.L. Frijns, P.J. Rooyen en P.J.H. Willems probeerden hun beleid daarop te richten, maar zij wisten in hun vergaderingen van 1926 ook de nodige spanningen en onthullingen te brengen die leidden tot het heengaan van de raadsvoorzitter.

Dan is het moment aangebroken waarop de jonge burgemeester Hubertus Julianus (Jules) Starmans, voorheen gemeente ambtenaar en plaatsvervangend secretaris, welkom wordt geheten. Het eerste Koninklijk besluit van 1927 immers kondigde deze benoeming aan: KB van 27 januari 1927, no1)

De voormalige hulpkerk van Vaesrade

Zijn intocht begon op een winterse dag in februari 1927. Vanaf de uiterste grens der gemeente in Hommert  daalde de feestelijke stoet de kronkelige oude Vaesraderberg af. 

In het dorp Vaesrade wapperde de vlag van de ranke toren der voormalige hulpkerk en achter de vele heggen stonden de dorpelingen langs gepoetste goten met hun neus op de smalle kiezelweg te kijken. 

Het café van Moeke Harst in Kathagen

Verder ging de stoet door Kathagen, waar de ijverige kantonnier Martinus Brassé met veel moeite de diepste gaten in de waterstraat had weggewerkt. Men passeerde de  in de winter meestal half verdronken Kathagermolen en trok dan verder over de nog niet genormaliseerde Geleenbeek, langs het eenzame café van moeke Harst en de voetbalwei van de Minor naar het Geiterbeekske, want de spoorbrug bestond nog niet. 

Burg. Starmans en echtgenote worden onder het seinhuis

welkom geheten door  wethouder Beckers

Waarschijnlijk heeft de stoet moeten wachten voor de overweg aan de baan. In zijn hoog seinhuis draaide de jager Guuske Houben de slagbomen van de overweg omhoog en de nieuwe burgemeester stond aan de ingang van het feestelijk versierde dorp Nuth, waarvan hij meer dan 32 jaren lang de eerste burger zou blijven. 

De landelijke weg door Nuth

Door de toen nog landelijke dorpsstraat bereikte de stoet tenslotte het gemeentehuis aan het “Mevisgetske” waar een aubade  gegeven werd door de schoolkinderen waarna de plechtige installatie in de Raadszaal volgde

Installatie van Jules Starmans als burgemeester van Nuth in 1927

Kort daarna moest hij al officieel als hoogste autoriteit der gemeente “in ’t geweer komen” bij het jaarlijks koningsvogelschieten van de schutterijen St. Bavo te Hunnecum en St. Martinus te Vaesrade, welke eerste na een korte periode van opbloei, wederom te ziele is gegaan.

Bepaald eentonig zou het worden alle besluiten en werkzaamheden te vermelden, welke gedurende de ambtsperiode van burgemeester Starmans zijn verricht of genomen in samenwerking met de opeenvolgende bestuurscolleges of geholpen door particuliere initiatieven. Volstaan zal worden met een greep uit het wel en wee der gemeente tussen 1927 en 1959

1927

6 mei         volgt eervol ontslag als gemeentesecretaris aan oud
                 burgemeester Cremers.

19 mei       na de verkiezingen diende zich de volgende vroede vaderen aan: de heren I.J. Bloem, J.M. Cobben., P.L.H. Cremers, L.J.H. Dewez, J.H. Driessen, J.H. Erens en P.J.H. Willems. Tot wethouder werden gekozen de heren Cobben en Cremers, tevens locoburgemeester.

27 mei      Eén van de eerste besluiten van deze nieuwe raad was de benoeming van de tegenwoordige gemeentesecretaris, de heer P.J.S. Schreurs, met ingang van 1 juni 1927. Bijna vanaf het eerste uur is deze dus de trouw adviseur en helper gebleven van de thans scheidende burgemeester. Vele bestuurscolleges gingen en kwamen in al die jaren. Zich zoveel mogelijk aanpassend aan de nieuwe gezichten trachten burgemeester en secretaris in harmonische samenwerking steeds het algemeen gemeentebelang voor te staan.

26 September   Omzetting openbare scholen te Nuth en Vaesrade in bijzondere lagere scholen ingaande 1 januari 1928

1928           

1 januari   Overdracht gemeentelijk elektriciteitsbedrijf aan de P.L.E.M. (Provinciale Limburgse Elektriciteits  Maatschappij

13 april     besluit van de raad tot de bouw van 20 woningwetwoningen aan de Nieuwstraat.

1929        eerste steenlegging van de nieuwe kerk te Vaesrade

1 mei         principebesluit door de toenmalige raad tot de bouw van een lagere school in Tervoorst, welke in 1955  (NvT: 26 jaar later!) tot stand gekomen is.

1930        In  raadszaal werden de portretten ophangen van oud-burgemeesters J.W. Kerkhoffs, 1830-1836; J.N. Beckers, 1842-1889; J.N. Bemelmans, 1889-1895; J.H.L. Beckers, 1895-1916.

                Nog vermeld kan worden dat 
                   Tussen 1800-1813 de heer J.G. Goossens burgemeester was,
                1813 - 1818 de heer P.A.J. Lekens
                1819 - 1822 de heer J.W. Ackermans
                1822 - 1830 en 1836 - 1842 de heer L. Clootz
                1916 - 1926 de heer P.L.H. Cremers

               

                Met de aanleg van de mijnspoorweg Nuth-Staatsmijn Maurits werd begonnen; de autobusdienst “De Valk”kwam eveneens in 1930 in exploitatie bij de heer Florent Habets van Garage “De Valk”

30 juni      bij raadsbesluit werd de eerste stap gezet om te komen tot vrijlegging van het ingesloten gemeentehuis en de parochiekerk. Hiervoor werd o.a. het oude Hermans-huis aangekocht, dat stond op de plek waar in 1948 het monument van de in Nuth geboren Henri Hermans is onthuld

19 oktober        Raadsbesluit om te komen tot de aanleg van de nieuwe begraafplaats aan de slagboomsweg

16 december     aankoop grond voor de verbreding van de pastorijstraat en aanleg verbindingsweg Reuken Hellebroek door de “gebrande wei”

1931        

Het weekend programma van het dan succesvolle Verontheater in 1959

                De eerste bioscoop in Nuth leed, tijdens de enkele maanden van bestaan op het eind van 1931, een kwijnend bestaan en werd voor het eind van dat jaar wederom opgeheven. De stichting “Veron”, die in de naoorlogse jaren met de Veron-Bioscoop startte, mag zich thans over een bloeiende zaak verheugen.

afgegraven kerkhof

        

                In verband met de aanleg van de raadhuisstraat, moest de grond rond om de kerk gedeeltelijk afgegraven worden, waardoor het eeuwenoude schoolhuis, kostershuis, ook oude kapelanie genoemd, moest verdwijnen met een gedeelte van het oude kerkhof.

oude kapelanie / kosterhuis

1932        In de loop van  dit jaar volgde de aansluiting van Grijzegrubben op het waterleiding net. Hiermede was de gehele gemeente, uitgezonderd de meest veraf gelegen gehuchten, van behoorlijk drinkwater voorzien. De gemeentepompen mochten niet meer van gemeentewege hersteld worden en zodoende verdwenen na korte tijd de vele puthuisjes in de gemeente.

de nog niet geasfalteerde Stationsstraat

                Tevens werd in de periode vanaf 1932 diverse straten en wegen in het kader van de gemeentelijke werkverschaffing verbeterd.

1 maart     Opheffing van het mijnwerkerstreintje vanaf het emplacement Nuth naar de staatsmijnen Emma en Hendrik. Wegens het wegvallen van deze gemakkelijke vervoersgelegenheid vetrokken vele mijnwerkersgezinnen uit de gemeente Nuth om zich dichter bij de mijnzetel te vestigen. Ook het gezellenhuis dat plaats bood aan 126 gezellen, ondervond hiervan de funeste gevolgen. Aan het eind van 1932 was het nog slechts bewoond door 14 personen. De invoering van de luchtdrukrem bij de Nederlandse Spoorwegen was eveneens oorzaak, dat vele “remmers” die in Nuth woonachtig waren, naar elders vertrokken. Deze feiten waren aanleiding van de terugloop der bevolking in 1932 en volgende jaren. Op 31 december 1932 stonden 45 woningen leeg!

Ned. Hervormde school Nuth

1 mei         Werd de Nederlands Hervormde school aan de parallelstraat geopend. De Ned. Hervormde school te Nuth was aanvankelijk ondergebracht in twee lokalen van de R.K. Jongensschool.

1933        De bevolking loopt verder terug van 4331 tot 4191 ten gevolge van het vertrek der mijnwerkers uit het gezellenhuis en wegens ontslag van de buitenlanders ten gevolge van de heersende crisis.

Tijdens de crisisjaren worden de activiteiten van het gemeentebestuur bijna volkomen lamgelegd wegens gebrek aan financiële middelen. Ter bestrijding van de werkeloosheid, die nog steeds toenam, werd de gemeentelijke werkverschaffing in 1933 en daaropvolgende jaren voortgezet.              

1934        

                De spoorbrug over de spoorlijn der Ned. Spoorwegen en over het mijnspoor komt gereed. In het jaar daarop volgen de aanleg van de toegangwegen naar deze nieuwe brug en verdwenen de overwegen over de baan, in de Kamperweg en in de Reijmersbekerweg

1 januari   het Gezellenhuis moet wegens gebreken aan bevolking per 1 januari 1934 worden opgeheven

23 oktober       Aan de heer Guillaume Beckers, die sinds 2 maart 1893 de functie van gemeenteontvanger bekleedde, werd bij raadsbesluit van 23 oktober 1934, ingaande 1 januari 1935 ongevraagd eervol ontslag verleend wegens het bereiken van de 65 jarige leeftijd. Diens beroep hiertegen werd door de minister afgewezen. In zijn plaats werd bij raadsbesluit van 14 december 1934 benoemd de tegenwoordige gemeenteontvanger, de heer A.H.M. (Guus) Beckers.

aanleg verbindingsweg Nuth-Hoensbroek over de Schuureik

31 december     88 woningen in de gemeente staan leeg. De gemeentelijke werkverschaffing had verder gewerkt aan de verbetering en aanleg van wegen, o.a. de nieuwe verbindingsweg Nuth-Hoensbroek over de schuureik

1935        het Gezellenhuis ging in de loop van 1935 in eigendom over aan de Eerw. Zusters van de H. Vincentius à Paulo, welke dit dominerende gebouw hebben ingericht tot klooster en gedeeltelijk als bejaarden tehuis.

1937     

12 mei       Vaststelling van het tegenwoordige (NvT=1959) gemeentewapen van Nuth

16 december     De eerste vergadering ter bespreking van het grote ruilverkavelingobject achter Grijzegrubben en Terstraten. Na overwinning van vele moeilijkheden wordt tenslotte een oppervlakte van ongeveer 500 ha landbouwgrond economisch verkaveld en door dienstbare wegen doorsneden

1938        bij raadsbesluit  werd het tegenwoordig kermisterrein aan de stationsstraat, oorspronkelijk ook al aangewend als markt terrein, aangekocht.

1939        een nieuwe gemeenteraad wordt gekozen, die in de naderende oorlog met vakantie zal moeten gaan.

6 april       werd besloten tot het aanbrengen van een asfaltbetondek op een twaalftal wegen en straten inde gemeente. f . 72.000,-- werd betaald uit het “werkfonds”

1940     

29 juni      In het  oorlogsjaar herdacht de voorzitter in een openbare raadsvergadering de drie militairen uit de gemeente Nuth die op 10 mei 1940 sneuvelden:

Gerards, Petrus Josephus, onderofficier, oud 28 jaar, gesneuveld te Elsloo;

Koten, Piet Hubert Marie, soldaat, oud 21 jaar, gesneuveld te Maastricht

Vonken, Willem Joseph, onderofficier, oud 31 jaar gesneuveld te Born.

13 november     De woningstichting (voorheen “Nuth Vooruit”) die alle woningwetwoningen beheerd, werd bij raadsbesluit opgeheven. De exploitatie van de gemeentewoningen geschiedt dan door het woningbedrijf der gemeente.

1944     

18 september    de laatste weken van de oorlog moest de burgemeester, wegens moeilijkheden met de duitse bezetting onderduiken. Op de eerste dag van de bevrijding was de burgemeester wederom in de gemeente aanwezig.

1945

21 augustus      de eerste vergadering van de “tijdelijke gemeenteraad”. Deze raad was niet volgens normale verkiezingen samengesteld.

1946

10 december     de gemeenteraad neemt het besluit om de plannen te steunen van de stichting “Ontspanning en Sportpark”, die de aanleg van een sportterrein in deze gemeente beoogt.

1947

20 juni      de gemeenteraad neemt definitief besluit tot medewerking aan de aanleg van het sportterrein aan de tegenwoordige Keelkampstraat.

1948        Aangezien er gedurende de oorlogsjaren niet mocht worden gebouwd, was er na de oorlog terstond een groot woonruimte tekort. Tot leniging van de woningnood werden vanaf 1948 de complexen gebouwd in de  Nuinhofstraat,  Parallelstraat, Nieuwstraat, Rozenstraat, Barbarastraat en Keelkampstraat:

1948        6 nieuwe woningen aan de Nuinhofstraat/ 

                Parallelstraat

1949        8 woningen aan de parallelstraat nieuwskrant

1950        29 woningen aan de Nuinhofstraart, Nieuwstraat, 

                Rozenstraat

1951         14 woningen aan de Barbarastraat en 

                Keelskampstraat

1952        50 woningen aan de Nuinhofstraat en st. Bavostraat

1954        53 woningen aan de Keelkampstraat en Minorstraat

1955        24 woningen aan de Leliestraat en Margrietstraat

1956        25 woningen aan de Hiltostraat en Donatusstraat

1957        30 woningen aan de Donatusstraat en Barbarastraat

1958        31 woningen aan de Donatusstraat en Mariastraat

1959        12 woningen aan de Keelkampstraat

augustus   onthulling van het voor de musicus Henri Hermans opgerichte monument: op de plek waar eens zijn geboortehuis in Nuth.

6 december      Om te komen tot een verantwoorde kernvormingen en centrum in deze gemeente, heeft de raad het bekende pand “De Wever”aan de stationsstraat aangekocht.

1950

19 januari De eerste wekelijkse vrijdagmiddagmarkt

20 september   De samenvoeging van Wijnandsrade en Nuth wordt besproken in de raad maar gaat vooralsnog niet door.

1952        

                25 jarig ambtsjubileum Burgemeester Starmans

1953        De verbetering van de wegen der bovengehuchten. De verschillende wegen werden verbreed en voorzien van een asfaltbeton dek. De kosten daarvan bedroegen f . 586.590,--

1955      

               Totstandkoming van de  Matho (Maria Ten Hemel Opneming) school in Tervoorst

21 april     

                In het toekomstig gedachte recreatiegebied der gemeente Nuth, tussen de Voorsterstraat en Nierhoven, kocht de gemeenteraad het oud landgoed Nierhoven, bestaande uit herenhuis, boerderij met park en landerijen, groot 11 ha. voor de som van f. 76.094,-

1958        

                het witte huis “De Wever” aan de stationsstraat is afgebroken,  Door tevens de boomgaard van de familie Klinkenberg aan de stationsstraat aan te kopen, schiep het gemeentebestuur de mogelijkheid om ter plaatste tussen de stationsstraat en de Nuinhofstraat een nieuwe kom te vormen. Het terrein is volledig bouwrijp en ontsloten door straten. Het terrein voor het nieuwe raadhuis met voorliggende parkeerplaats en plantsoen is gereed. Bouw terreinen voor winkelbouw en particuliere woningen zijn hieromheen gegroepeerd. Met de bouw van middenstandswoningen aan de Nuinhofstraat is op dit terrein reeds een aanvang gemaakt.

1959        

                Op het plantsoen prijkt het oorlogsmonument, dat na jaren van voorbereiding en moeizaam doorzetten op 21 juni zal worden onthuld. Dit zal wellicht een van de laatste officiële daden zijn van onze scheidende burgemeester, die hier voor in samenwerking met de plaatselijke vereniging van oud-strijders heeft geijverd.

                Een moderne straat verlichting in het grootste gedeelte van de gemeente is gerealiseerd, nadat in de voorgaande jaren het bovengrondse net reeds was vervangen door een ondergronds net.